Thor Vilhjálmsson

[container]

Um höfundinn

Ásdís Egilsdóttir

Ásdís Egilsdóttir er prófessor emerita í íslenskum bókmenntum fyrri alda. Hún hefur einkum rannsakað heilagra manna sögur og kvæði, en einnig lestur, læsi og minni á miðöldum. Þá hefur hún fengist við kynjafræði, einkum karlmennsku í miðaldatextum.

 Ávarp Ásdísar Egilsdóttur flutt við heiðursdoktoraathöfn í Háskóla Íslands 1. desember 2010

Ég kynntist verkum Thors fyrst sem menntaskólastúlka, á sjöunda áratug síðustu aldar. Þá voru ferðalög ungmenna til annara landa ekki eins algeng og síðar varð. Við vorum mörg sem kynntumst andblæ erlendra stórborga og framandi menningar af lestri bóka hans. Birting lásu allir menntaskólanemar sem vildu teljast “intellektúell”, en það þótti eftirsóknarvert á sjöunda áratugnum. Thor ritstýrði Birtingi og skrifaði í hann greinar um margvísleg efni.  Á þessum árum hafði Thor sent frá sér smásagnasöfn og þrjár ferðabækur. Bæði smásögurnar og ferðabækurnar teljast til nýmæla í þeim greinum.

Tímamót urðu á ferli Thors árið 1968 þegar út kom skáldsagan Fljótt, fljótt sagði fuglinn, en hún markar jafnframt tímamót í íslenskri skáldsagnagerð sem eitt af brautryðjendaverkum módernisma. Á næstu árum sendi hann frá sér fleiri módernískar skáldsögur,  Óp bjöllunnar (1970) og Mánasigð (1976), Turnleikhúsið (1979) og Tvílýsi (1994).  Í þessum skáldsögum sem og öðrum verkum Thors birtist einstök stílgáfa hans og næm myndskynjun. Þegar í upphafi ferils síns rauf hann viðtekin skilgreiningarmörk bókmenntategunda og í skáldsögunum rýfur hann mörkin milli lausamáls og ljóðs.

Enn var brotið blað árið 1986. Grámosinn glósir, kom út, skáldsaga byggð á persónum og atburðum úr íslenskri sögu. Fyrir þessa bók fékk Thor bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs. Þremur árum síðar, 1989, kom Náttvíg,  glæpasaga úr reykvískum samtíma, löngu áður en slíkar skáldsögur urðu fyrirferðarmiklar á íslenskum bókamarkaði.

Svo rann upp árið 1998. Með Morgunþulu í stráum, enn einu tímamótaverkinu, fetaði Thor nýjar slóðir með því að leita fanga í sagnaheimi Sturlungu. Í þessari skáldsögu birtist margt af því áhrifamesta í verkum Thors og má nefna kyngimagnaðar náttúrulýsingar sem eiga engan sinn líka. Thor hlaut íslensku bókmenntaverðlaunin fyrir þessa  bók.

Fjögur ár liðu og aftur kom úr skáldsaga sem sótti efni sitt í íslenskar miðaldir. Sveigur, kom 2002. Hún er ólík Morgunþulunni og hefur ef til vill staðið um of í skugga hennar. Því miður.  Þessi margbrotna skáldsaga segir frá valdagræðgi og átökum en hún er líka hrífandi óður til orðsins, skáldskapar og ritunar.  Aðalpersónan er ekki höfðingi heldur skáld í þjónustu höfðingja, Guðmundur skáldi. Við kynnumst honum fyrst sem ungum dreng sem er fóstraður upp í klaustri. Þar kemst hann í snertingu við bókagerð, verður forvitinn um orð og merkingu þeirra og heillast af þeim galdri sem gerir orð sýnileg og áþreifanleg, skriftinni. Það rímar vel við skáldverk Thors að drengurinn spyr um merkingu orða sem lýsa náttúrunni, en einnig um orð úr heimi goðsagna og fantasíu. Af hverju er blóm kallað munarblóm, hvað þýðir finngálkn, og hvað er einhyrningur?

Í þessum tveimur síðustu skáldsögum Thors tekst honum að varpa ljósi á sagnaheim miðalda, en með aðferðum nútímahöfundar sem talar til samtíma síns. Málið á þessum skáldsögum er einstakt afrek. Það á sér rætur í máli gamalla texta, sem Thor gjörþekkir, en verður ferskt og djarft í meðförum hans.

Hér eru engin tök á því að greina frá öllum verkum Thors á hálfrar aldar rithöfundarferli hans og þeim viðurkenningum sem hann hefur hlotið fyrir ritstörf sín, heima og erlendis. Ég get þó ekki látið hjá líða að minnast á það mikla starf sem hann hefur unnið í þágu íslenskrar menningar með þýðingum sínum á bókmenntum annara þjóða.

Ég á auðvelt með að sjá Thor fyrir mér í ritstofu íslensks miðaldaklausturs þar sem hann þýðir undirstöðurit utan úr heimi, setur saman verk og skapar ný, allt af leiftrandi snilld. Um leið þakka ég fyrir að við skulum hafa átt hann að samferðamanni og að hann hafi getað notið þess frelsis sem okkar tími býður skapandi höfundi. En samt, hefði hann ekki sprengt af sér fjötra tungumál og forms á öllum tímum?

Skáldsagan Sveigur segir frá því þegar drengurinn hittir einsetukonuna Latínu-Guðríði:

Þú ert að velta einhverju fyrir þér litli vin, segir konan: Hvað ertu að hugsa um?

Það er bara orð. (Sveigur, 39)

Thor, þakka þér fyrir að hafa hugsað um orð. Þakka þér fyrir að hafa gefið okkur hlutdeild í hugsunum þínum.

[/container]

 [/container]