Kann tölvan þín íslensku?

[container]

Haustið 2008 lagði Íslensk málnefnd fram tillögur að íslenskri málstefnu og voru þær gefnar út í bæklingnum Íslenska til alls. Þar eru sett fram metnaðarfull markmið um eflingu íslenskrar tungu á fjölmörgum sviðum og lagðar til ýmsar aðgerðir svo að þessum markmiðum verði náð. Eitt þeirra sviða sem fjallað er um er íslenska í tölvuheiminum. Þar er markmiðið:

• Að íslensk tunga verði nothæf – og notuð – á öllum þeim sviðum innan tölvu- og upplýsingatækninnar sem varða daglegt líf alls almennings.

Meðal þeirra aðgerða sem taldar eru nauðsynlegar svo að þetta markmið náist eru:

• Að allur almennur notendahugbúnaður í íslensku skólakerfi, frá leikskólum til háskóla, verði á íslensku innan þriggja ára.
• Að notendahugbúnaður í Stjórnarráði Íslands og öllum opinberum stofnunum verði á íslensku innan þriggja ára og hið opinbera gangi þar á undan með góðu fordæmi.

Tillögur málnefndarinnar voru samþykktar einróma sem íslensk málstefna á Alþingi fyrir tveimur árum, 12. mars 2009, og er eðlilegt að miða tímasetningar fyrirhugaðra aðgerða við þann dag. Ofangreindar vörður ættu því að nást innan árs. En eru líkur á því? Satt að segja er ekki margt sem bendir til þess, þótt mennta- og menningarmálaráðherra hafi haustið 2009 sent sérstakt dreifibréf til hlutaðeigandi aðila þar sem mælst er til þess að „skólar á öllum skólastigum, sveitarfélög, stofnanir sem heyra undir ráðuneytið og hagsmunaaðilar vinni af krafti að þessu markmiði á næstu þremur árum“.

Hugbúnaður frá Microsoft – stýrikerfið Windows og hugbúnaðarvöndullinn Office (Word, Excel, PowerPoint o.fl.) er notaður í langflestum skólum landsins. Þessi hugbúnaður hefur verið fáanlegur á íslensku, án aukakostnaðar, allmörg undanfarin ár. Þrátt fyrir það bendir margt til þess að íslenska þýðingin sé óvíða notuð. Í könnun sem Capacent Gallup gerði í haust fyrir Microsoft á Íslandi kom fram að notkun íslenskrar þýðingar Windows í skólakerfinu hefði farið úr 16% 2008 niður í tæp 12% tveimur árum síðar. Á heimilum jókst notkunin örlítið á sama tíma, úr 22% í 23%.

Þetta er alvarlegt umhugsunarefni. Tölvunotkun er stór þáttur í lífi barnanna okkar, bæði heima og í skóla, og þau eiga kröfu á því að geta notað móðurmál sitt í samskiptum við tölvurnar ef þess er nokkur kostur. Það skiptir miklu máli að börnin venjist því frá byrjun að tölvurnar geti verið – og séu – á íslensku. Margt bendir til að íslensk börn eigi auðveldara með að nýta sér hugbúnað á íslensku og ná valdi á honum, eins og fram kemur í BA-ritgerð Huldu Hreiðarsdóttur frá 2008, Getur tungan leyst hugvit úr læðingi? Umfjöllun um áhrif notkunar á stýrikerfi í íslenskri þýðingu á tölvulæsi og notkun tölvunýyrða.

Hvernig stendur þá á því að flestir foreldrar og skólastjórnendur bjóða börnum og unglingum upp á enskt notendaviðmót, þótt unnt sé að fá íslenskt viðmót ókeypis? Líklega er hugsunarleysi oftast um að kenna, eða menn vita ekki af tilvist íslenska viðmótsins. Einnig bendir sitthvað til að tæknimenn og kerfisstjórar í skólum séu áhugalitlir um að setja upp íslenskt viðmót og telji það auka vinnu og hækka flækjustig.

Háskóli Íslands er því miður ekki til fyrirmyndar á þessu sviði. Skólinn hefur þó sett sér málstefnu sem „hefur að leiðarljósi að talmál og ritmál Háskólans er íslenska, jafnt í kennslu, rannsóknum sem stjórnsýslu“. Þrátt fyrir það veit ég ekki betur en á langflestum tölvum í skólanum sé viðmót stýrikerfis og skrifstofuhugbúnaðar á ensku. Þetta á bæði við um tölvuver og tölvur einstakra starfsmanna. Reiknistofnun hefur reyndar alveg nýlega sett á heimasíðu sína tilkynningu um að íslenskt viðmót á Windows 7 og Office 2010 sé fáanlegt og hægt að hlaða því niður. En hingað til a.m.k. hefur þó verið sjálfgefið að setja upp enskt viðmót á öllum tölvum innan skólans. Hvernig samrýmist það málstefnu skólans?

Ég hef sjálfur verið með íslenskt viðmót á Windows og Office á mínum tölvum, bæði heima og í vinnunni, í nokkur ár og aldrei lent í neinum vandræðum. Vitanlega rekst maður stundum á orð sem maður skilur ekki – en þannig er það líka í ensku gerðinni. Stundum finnst manni einhver nýyrði í þýðingunni klúðursleg eða kjánaleg. En það er einmitt einn kosturinn við að hafa viðmótið á móðurmálinu – þá getum við leyft okkur að hafa skoðanir á orðunum, þetta er okkar tungumál og það kemur okkur við.

Ég hvet alla sem eru enn með Windows og Office á ensku til að sækja sér íslenska viðmótið á heimasíðu Microsoft á Íslandi og setja það upp hjá sér – það er vandalítið og þýðingin venst fljótt. Sérstaklega ættu allir sem eru með börn og unglinga á heimilinu að sjá til þess að þau noti íslensku þýðinguna, því að lengi býr að fyrstu gerð.

 [/container]