Hvað veit Harpo Marx?

 [container]

 Í byrjun myndarinnar A Night in Casablanca (1946) með Marxbræðrum í aðalhlutverki er ansi fyndin sena sem má nota til að velta fyrir sér stöðu þeirra sem sýsla með fagurfræðileg efni á Íslandi nú um stundir, og þar á ég við bæði listamenn og gagnrýnendur og ýmis konar hugvísindamenn sem koma að umræðu um listir, menningu og samfélag. Í þessari senu kemur lögreglumaður að Harpo Marx þar sem hann stendur hreyfingarlaus og styður annarri hendi við húsvegg. Lögreglumanninum þykir þessi hegðun undarleg. Hann spyr kaldhæðnislega og með nokkrum þjósti hvort Harpo haldi að húsið hrynji ef hann færi sig. Harpo, sem er sá mállausi af þeim bræðrum, kinkar kolli ótt og títt með fíflabrosið á vör og gefur til kynna að það sé einmitt málið. Laganna vörður bregst illur við þessum asnalátum og togar Harpo þjösnalega frá veggnum. Í sama mund hrynur húsið til grunna.

Og nú má spyrja: Er menningarrýnirinn eins konar Harpo? Er menningarrýnirinn sá sem heldur uppi umræðunni en fær fyrir hæðnisglósur um tilgangsleysi og er skipað að hypja sig ef hann maldar í móinn og þykist vera að gera gagn? Er almennt litið svo á að menningarrýnirinn eigi ekkert með að halda uppi umræðu vegna þess að það hefur enginn trú á því sem hann segir hvort sem er? Er engin eftirspurn eftir framlagi hans? Er menningarrýnirinn í raun mállaus þegar kemur að lífsins gagni og nauðsynjum? Og skýrir málleysið hugsanlega þetta fíflalega bros, þennan ýkta en þögla hlátur? Bregst sá dumbi við atkvæðaleysi sínu með írónískum hlátri (sem er vel að merkja ekki bitlaust vopn)? Eru hér einhver líkindi við hláturmenningu karnivalsins þar sem hinir lágu og atkvæðalitlu gera táknræna uppreisn gegn valdinu með spaugsemina að vopni? Höfum við verið að upplifa karnivalískt ástand í íslensku samfélagi síðustu misserin?

Og hvað með þá staðreynd að byggingin hrundi um leið og Harpo sleppti hendinni af henni? Vissi Harpo að byggingin myndi hrynja á þessu augnabliki hvort sem hann stæði þarna eða ekki? Dró hann lögguna á tálar? Dró hann dár að henni? Var löggan kannski ein um að vita ekki að byggingin myndi hrynja? Það skyldi þó aldrei vera. Við áhorfendur vissum það að minnsta kosti. Hrunið var frásagnarleg nauðsyn. En við vitum ekki hvort byggingin hefði staðið lengur ef Harpo hefði áfram stutt hendi sinni á hana. Við höfum ekki hugmynd um það. Við vitum ekki hvort Harpo gerði gagn. Það er málið.

Það er skemmtileg tilviljun að eftirnafn Harpos skuli vera Marx. Að þessi táknmynd íslenska menningarrýnandans – Harpo hefur sennilega aldrei leikið jafn framandi hlutverk – skuli vera nafni mannsins sem nánast allir hugvísindamenn síðustu aldar og jafnvel þessarar hafa þurft að taka afstöðu til með einhverjum hætti og var þar að auki höfundur þess kenningakerfis sem tapaði stríðinu við kapítalismann í lok síðustu aldar um hvað væri satt og rétt í samfélagsrekstrinum.

Og það vill reyndar svo til að íslenskir verkamenn á akri lista og fræða virðast standa frami fyrir marxískri spurningu: Er vandinn sá að listamenn, gagnrýnendur og fræðimenn vita ekki eða eru sér ekki fyllilega meðvitandi um hlutverk sitt í efnahagslegu, samfélagslegu og pólitísku tilliti?

Greinaröð Þrastar:
Samfélagslíkaminn í hjáveituaðgerð
Hvernig gat svo vond hugmynd orðið að veruleika

 [/container]